Terwijl heel Nederland in de ban was van het mislukte EK, kwam het gescheurde Ajax bijeen om opnieuw een Raad van Commissarissen te benoemen. Op deze BAVA (Buitengewone Algemene Vergadering voor Aandeelhouders) deed voorzitter Hans Wijers de plannen van de nieuwe RvC uit de doeken. Hoopgevend was de hernieuwde nadruk op het belang van de jeugdopleiding. Herkenbaar de bij Ajax zo langzamerhand traditionele oproep tot het creëren van rust en respect. Verder werden voornamelijk vage beloftes gedaan over de toekomst, al mag er over de belofte omtrent de plannen van Johan Cruijff (“integraal uitvoeren”) geen enkele twijfel bestaan.
Eén uitspraak, die over een ‘verbindingsman’, deed me echter toch even de wenkbrauwen fronzen. “Wij gaan in de eerste plaats op zoek naar een geschikte persoon, die in nauwe samenwerking met het Technisch Hart en de directie met name uitvoering gaat geven aan alle aspecten van het transferbeleid en andere organisatorische zaken in en rondom de Toekomst.”
Deze persoon vormt dus een schakel tussen het technisch hart en de directie. Wijers gaf daarbij ook aan dat er gezocht werd naar een nieuwe algemeen directeur, wat erop lijkt te duiden dat de incapabele Jeroen Slop en Henri van der Aat opnieuw een storm binnen Ajax gaan overleven. Over de beoogd algemeen directeur wist Wijers nog het volgende te melden: “Deze persoon moet niet alleen verstand en ervaring op het gebied van internationale voetbalzaken hebben, maar ook duidelijkheid scheppen over bevoegdheden en verantwoordelijkheden in de organisatie.”
Daarmee lijkt het er vooralsnog op dat de algemeen directeur geen oud-voetballer is, maar wel een voetbalbestuurder, waarmee het accent van de directie wederom volledig zal liggen op de zakelijke processen van de NV. Het beoefenen en bevorderen van de voetbalsport is nota bene de hoofddoelstelling van de NV, vastgelegd in de statuten. De bijbehorende financiële activiteiten hangen nauw samen met het voetbal en zijn dus niet de bepalende factor. Als Ajax op het veld goed presteert, dan nemen de inkomsten ook toe.
Het lijkt dus logisch voetbalexpertise te herbergen en zelfs toonaangevend te maken in het besturende orgaan (de directie), maar dat lijkt opnieuw niet te gebeuren. De voetbalclub Ajax moet niet opnieuw geleid worden door een financiële directie, die inhoudelijk niets kan toevoegen aan het voetbal. Dat laatste is niet eens zo erg, ware het niet dat ze er wel een oordeel over moeten geven. De historie leert dat dit keer op keer fout gaat, zeker op het moment dat de prestaties van het eerste elftal tegenvallen.
Geen stap verder
Ironisch genoeg begon bijna twee jaar geleden om exact dezelfde reden de discussie, die ten grondslag lag aan de fluwelen revolutie. Een grote groep oud-topspelers van Ajax bood hun expertise aan bij algemeen directeur Rik van den Boog, maar die legde een groot deel van de aanbevelingen doodleuk terzijde. Cruijff wist op dat moment genoeg. Als de directie niet wil, dan sta je met al je voetbalkennis gewoon buitenspel. Als de algemeen directeur bovendien geen voetbalman is, dan kun je hem ook niet op de inhoud overtuigen, aangezien die daar nou net geen verstand van heeft. Daarmee staat de inhoudelijke discussie dus buitenspel en bepalen hiërarchische verhoudingen de koers van de club. De voetballers zijn de facto machteloos.
De discussie hierover laaide hoog op. De Raad van Commissarissen besloot onder leiding van Uri Coronel haar zetel ter beschikking te stellen. Voor algemeen directeur Rik van den Boog was eveneens de maat vol en ook hij trok zijn conclusies. In de nieuwe RvC, onder leiding van Steven ten Have, ging het opnieuw fout in de discussie over de voetbaldirecteur. Wederom werd men het niet eens, met alle gevolgen van dien.
Nu het vuur wat is gaan liggen, lijkt het aantrekkelijk te kiezen voor de weg van de minste weerstand. Het aloude Nederlandse alternatief: een compromis. Geen voetbaldirecteur, maar een verbindingsman tussen directie en technisch hart. Aangezien op voetbalgebied momenteel relatief rustig gewerkt kan worden, is het aanlokkelijk met dit slappe aftreksel akkoord te gaan onder het motto: het zal wel los lopen.
Op de lange termijn is dit echter niet verstandig. De problemen die zich bij Ajax de afgelopen jaren keer op keer voordeden, zullen ook nu niet uit blijven. De nieuwe beleidsbepalers beloven weliswaar het Plan Cruijff op voetbaltechnisch gebied integraal uit te voeren, maar hoe weinig een dergelijke belofte waard kan zijn, is de afgelopen tijd keer op keer gebleken. Op het moment dat het misloopt, staan de technische beleidsbepalers opnieuw machteloos tegenover het sterke, financiële blok in de hoofddirectie. De organisatiestructuur op voetbalgebied is dan weliswaar op de schop gegaan, maar als het organisatorische machtsblok in tact blijft, haalt dat op de lange termijn niets uit.
Structureel probleem
Het probleem van Ajax ligt niet (alleen) bij de poppetjes, maar bij de structuur. Het falen van de vorige Raad van Commissarissen is waarschijnlijk het beste toonbeeld voor wat er fout zit bij Ajax. Alle kandidaten zijn zeer uitgebreid getest en vervolgens geschikt bevonden. Stuk voor stuk hadden ze op hun specifieke beleidsterrein een enorme expertise, maar in de verrotte Ajax-structuur gingen ze allemaal kopje onder. Zelfs Johan Cruijff wist ondanks al zijn voetbalkennis niet in de structuur van Ajax te functioneren. Wie kan dit dan wel lukken?
De feiten spreken wat dat betreft voor zich:
-Zeven verschillende algemene directeuren sinds de beursgang
-Zeven verschillende hoofden van de opleiding sinds 1997
-Twaalf verschillende hoofdtrainers sinds het vertrek van Louis van Gaal
– Zeven technische beleidsbepalers sinds de eeuwwisseling
-Dertien commissarissen (en er komen er nog twee bij) in de afgelopen twee jaar
-Twee onderzoekscommissies en drie klankbordgroepen sinds 2000
De bewering dat deze circa vijftig personen, die allemaal elders wel geslaagd zijn, stuk voor stuk incapabel zouden zijn, is onmogelijk hard te maken. Het probleem zit dus dieper dan de poppetjes, het zit in de structuur.
Verbindingsman niet de oplossing
De verbindingsman is voor dat probleem in ieder geval zeker niet de oplossing. Hij vormt namelijk een schakel tussen het technisch hart en de directie, wat zeer onwenselijk is. Directe lijnen tussen directie en de technisch verantwoordelijken zijn belangrijk om ruis te voorkomen.
Daarnaast ligt bemoeizucht op de loer. Op dit moment bemoeien de Raad van Commissarissen, hoofddirectie en Bestuursraad zich vanuit de bestuurslaag al met technische zaken. In iedere normale organisatie is dit geen aanbeveling vanuit het oogpunt van ‘good governance’, maar bij Ajax lijkt het de normaalste zaak van de wereld.
Ook de nieuwe RvC spreekt bij monde van Wijers over scouting en medisch als hun eerste prioriteiten. Dit zijn concrete zaken waar ze zich als toezichthouders niet actief mee dienen te bemoeien. Toezichthouders zijn namelijk, zoals het woord als zegt, bedoeld om toezicht te houden. Dat ze betrokken zijn bij de processen op de Toekomst valt te prijzen, maar ze moeten daarbij niet vergeten hun zakelijke distantie als toezichthouder te behouden.
Je loopt straks het risico dat ook de verbindingsman, hoewel dit vast niet de bedoeling is, zijn eigen stempel wil drukken. Dat maakt slagvaardig besluiten voor en door het technisch hart almaar lastiger.
Bovendien geeft de praktijk geen aanleiding tot een dergelijke functie. Zo heeft Wim Jonk dit jaar als technisch manager bovenbouw circa 25 (jeugd)contracten verlengd. Dit ging prima zonder de tussenkomst van een verbindingsman. Ter vergelijking: er werden zelfs meer contracten verlengd door de drukbezette Jonk dan door technisch manager Danny Blind, die specifiek hiervoor fulltime in dienst was.
Wanneer het gaat om organisatorische zaken komt hetzelfde beeld naar voren: deze worden in de praktijk reeds vervuld door Ruben Jongkind. Hij is verantwoordelijk voor de implementatie van Plan Cruijff en kent – als één van de grondleggers van Plan Cruijff – de organisatorische aspecten die daarbij komen kijken beter dan wie dan ook. Bovendien heeft hij de gewenste achtergrond als bedrijfskundige en is hij als looptrainer ook op het veld actief, waardoor hij in de praktijk ondervindt wat er gaande is. Het zou dus onlogisch zijn om daarvoor een nieuw persoon van buiten halen, die exact de dingen gaat doen die Jongkind op dit moment al doet.
Het grootste probleem van de verbindingsman is en blijft echter dat de beslissingsbevoegdheid nog steeds ligt bij de directie. De verbindingsman heeft formeel zelfs nog minder te zeggen dan het technisch hart en voegt dus vrijwel niets toe. Het is een verkapte loopjongen, die pendelt tussen directie en technisch hart. Als de directie niet wil meegaan in de plannen van het technisch hart, dan staan Frank de Boer, Dennis Bergkamp en Wim Jonk ook met een verbindingsman volkomen machteloos. Bij mij roept de verbindingsman enkel vraagtekens op.
Algemeen directeur functioneert niet
Daarnaast lijkt de Raad van Commissarissen opnieuw te willen kiezen voor een algemeen directeur, terwijl dit model nog nooit gefunctioneerd heeft bij Ajax. Geen enkele algemeen directeur uit het verleden is boven alle twijfel verheven.
Algemeen directeur, de naam zegt het al, is een vage term die organisatorische associaties oproept die niet passen binnen de visie Cruijff: vermenging van voetbal en zaken in één persoon en een alfa-mannetje op de apenrots in plaats van gelijkwaardige samenwerking. Het is bovendien zeer de vraag of zo’n persoon, die beschikt over voetbalverstand en zakelijk vernuft, überhaupt wel te vinden is. Zeker als we ook nog waarde hechten aan het label Ajacied en affiniteit met de Cruijff-visie.
Over dit vraagstuk kan de vorige Raad van Commissarissen zeker meepraten. Zij wisten zelfs na maandenlang zoeken de gewenste figuur niet te vinden. Het zou niet verstandig zijn als deze nieuwe RvC aan diezelfde heilloze zoektocht gaat beginnen. Zeker omdat het aanstellen van een algemeen directeur tevens in strijd is met de visie Cruijff, die Wijers, Van Duivenbode en Van Wijk dolgraag ‘integraal uit willen voeren’.
Cruijff heeft namelijk consequent gepleit voor een scheiding tussen voetbal en zakelijk, zodat iedere bestuurder slechts besluit over zaken waar hij verstand van heeft. Zakelijke figuren die mee wilden sturen aan de voetbalkoers, hebben bij Ajax herhaaldelijk voor problemen gezorgd.
Alternatief: Voetbaldirecteur en zakelijk directeur
Gelukkig ligt er voor de nieuwe RvC een zeer geschikt alternatief klaar. Een oplossing die Cruijff, wiens visie ze toch al integraal willen uitvoeren, van harte ondersteunt. Hij pleit namelijk al langer voor een scheiding tussen voetbal en zakelijk. De directie moet slechts bestaan uit twee personen: een voetbaldirecteur en een zakelijk directeur. Waarbij de voetbaldirecteur als vanzelfsprekend verantwoordelijk is voor het voetbalgedeelte en de zakelijk directeur de commerciële en financiële activiteiten ontplooit. In principe vindt Cruijff het niet erg als er meerdere zakelijke directeuren zijn, mits er maar een duidelijke scheiding is tussen zaken en voetbal.
Dat is een kraakhelder model, dat goedkoper en logischer is dan het door de Raad van Commissarissen geopperde model, met een verbindingsman en een algemeen directeur. Het maakt het eveneens veel eenvoudiger om deze twee profielen optimaal in te vullen. De voetbaldirecteur moet verstand hebben van voetbal en de zakelijk directeur van financiële en commerciële zaken. Zo simpel kan het zijn. Daardoor hoeft Ajax niet meer te zoeken naar een ‘superman’, die over beide kwaliteiten beschikt. Ook wordt er op deze manier direct al een eerste stap gezet richting de door Cruijff gewenste scheiding tussen voetbalgerelateerde activiteiten en zakelijke activiteiten.
Bijkomend voordeel is dat, hoewel er formeel altijd een voorzitter van de directie benoemd zal moeten worden, er géén baas is binnen de directie. Hierdoor zal ook de directie opereren als een gelijkwaardig team, net zoals het technisch hart.
De voetbaldirecteur zal dan, net als de verbindingsman, in dienst van het technisch hart werken. Het essentiële verschil is echter dat een voetbaldirecteur wel tekenbevoegd is, wat noodzakelijk is in een beursgenoteerde onderneming. Precies dit is wat nu nog ontbreekt om het (technisch) hart sneller te laten kloppen. Formeel kan het technisch hart niets beslissen zonder de directie, wat de functie van voetbaldirecteur noodzakelijk maakt en tegelijkertijd verklaart waarom een verbindingsman (zonder tekenbevoegdheid) een schijnoplossing zal blijken te zijn.
Conclusie
Ajax staat, nu de nieuwe Raad van Commissarissen het roer heeft overgenomen, opnieuw op een kruispunt. De keuze is dit keer echter relatief gemakkelijk te maken. Het is namelijk een keuze tussen gemak op de korte termijn of een échte keuze voor de visie Cruijff en daarmee voor vernieuwingen die de structurele problemen bij Ajax daadwerkelijk oplossen. In het voetbal wordt vaak blind voor het eerste gekozen, maar Ajax is er na een uitgebreide revolutie duidelijk aan toe definitief voor het laatste te kiezen. Kies je voor een verbindingsman, wiens functie slechts vraagtekens oproept of voor een voetbaldirecteur, wat vele malen logischer lijkt.
Het technisch hart en de nieuwe Raad van Commissarissen zijn dermate kundig, dat ze waarschijnlijk op tijd zullen inzien dat die laatste keuze de enige (echte) oplossing is. Hans Wijers, Theo van Duivenbode en Leo van Wijk hebben in het bedrijfsleven vaak genoeg voor dergelijke fundamentele keuzes gestaan en mogen nu bewijzen ook bij Ajax de juiste inschattingen te maken.
Daarvoor zullen ze echter wel de koers die ze op de BAVA uiteengezet hebben enigszins moeten bijstellen. Gelukkig zullen ook de nieuwe commissarissen bekend zijn met het aloude speekwoord: beter ten halve gekeerd, dan ten hele gedwaald.